Eric Berne opisał w książce „W co grają ludzie” spotykające nas na co dzień sytuacje społeczne, w których – aby osiągnąć założony cel – wchodzimy w gry z innymi członkami społeczności w jakiej funkcjonujemy. Model „trójkąta dramatycznego” (z ang. blaming machine) ma swoje korzenie w terapii uzależnień i jest koncepcją Stephen’a Karpmana (współpracownika Berne), który zauważył, że w terapii uzależnień można opisać powtarzający się schemat, w którym osoba uzależniona wchodzi w rolę OFIARY i „zarzuca przynętę” na kogoś bliskiego pragnąc wybawienia – zrozumienia, pomocy mimo ciągłego powracania do nałogu. WYBAWICIEL podaje ofierze pomocną dłoń (np.: usprawiedliwia przed otoczeniem). Za jakiś czas ofiara wchodzi w rolę PRZEŚLADOWCY okrada bliską osobę itp. Później role się odwracają i bliska osoba wyładowuje frustrację na nałogowcu wyładowując się werbalnie lub fizycznie. Trzy role mogą się dynamicznie zmieniać – czasem nawet w takcie jednej rozmowy.
Po badaniach okazało się, że role te są uniwersalne a nie tylko przypisane osobom uzależnionym. Wchodzi w nie każdy człowiek (z wyjątkiem bardzo dojrzałych i doświadczonych osób) również w środowisku pracy, czyli także dzieje się tak w relacji lider – pracownik, czy trener – grupa. Dodajmy, że w biznesie „trójkąt” ujawnia się głównie w sytuacjach wysokiego stresu.
| W każdej z ról jest element rezygnacji z odpowiedzialności lub niewłaściwego jej dystrybuowania. OFIARA – od niej trójkąt najczęściej się zaczyna. W biznesie to osoba, która żali się napotkanym osobom, jak trudno jej się przebić z inicjatywą albo jak blokowane przez układy są jej wspaniałe pomysły. Jednak, jeśli pojawi się WYBAWCA, to nagle okaże się, że jest sto powodów, dla których udział np.: w danym projekcie jest niemożliwy. To istotna rola, bo katalizuje „ trójkąt” – warto umieć ją rozpoznać. PRZEŚLADOWCA – ta rola wiąże się z budowaniem swojej pozycji przez atakowanie, poniżanie i upokarzanie innych ludzi. Osoba w tej roli rozlicza, demaskuje działania innych, oskarża, piętnuje powodowana „słusznym” gniewem. WYBAWICIEL – ta rola wiąże się ze skłonnością (przymusem) do poświęcania się. Osoby, które wchodzą w tę rolę utwierdzają innych w bezradności i uzależniają ich od siebie. Często bycie niezastąpionym powoduje, że taka osoba zaczyna narzekać, że wszystko musi robić z innych i nie ma już sił (OFIARA). |
Warto też zaznaczyć, że OFIARA nie jest ofiarą (prawdziwie pokrzywdzonym czy doświadczającym niesprawiedliwości). To tylko rola, filtr percepcji, który nieświadomie zakładamy na swoją rzeczywistość niezależnie od niej. Podobnie jest z pozostałymi rolami. W „trójkącie dramatycznym” nie chodzi o rozwiązanie problemów – jego istotą jest przeżycie po raz kolejny tych samych emocji (poczucia krzywdy, niższości, czy potwierdzenia jak bardzo jestem niezbędny, czy silny) i wzmocnienia swoich przekonań na temat siebie czy innych.
Role te są mocno zakorzenione w psychice, bo często nie ogarniamy złożoności tego, co się dzieje i łatwiej nam wejść w stereotyp. Płyną z naszego „gadziego mózgu” – gdzie stres powoduje, że albo zwalczamy obcych, albo lgniemy do swoich, uciekamy lub reagujemy natychmiast
Wyobraźmy sobie przez chwilę opisaną poniżej sytuację:
W pewnej firmie rozpoczął się kolejny projekt i szef chcąc zrealizować go na jak najwyższym poziomie przydzielił swoim pracownikom tyle zadań, że pracując 12 godzin dziennie nie wykonali zadań. Kiedy zaczęły powstawać opóźnienia szef zaczął wszystkich krytykować i poniżać, zadręczał pracowników niekończącymi się tyradami, dyskredytował, zmuszał, dręczył detalami, korzystał z szyderstwa, kpiny, cynizmu…Wchodząc w rolę PRZEŚLADOWCY sprowokował sytuację w której pracownicy weszli w rolę OFIARY i zaczęli narzeka
, opowiada
o doznanej krzywdzie, wskazywać wszystkim winnego, skarży
się, wycofywać, nie odpowiada
na pytania, ostentacyjnie połykać leki, płakać, czy ostentacyjnie wybiega
z pokoju…Po kilku dniach strofowania pracowników szef przyjął rolę WYBAWCY. Dostrzegł, że pracownicy nie wykonają zadania w terminie. Samodzielnie zajął się najtrudniejszymi zadaniami i kiedy skończył, pracownicy byli mu wdzięczni za ocalenie, a jego rozpierała duma.
Następnego dnia spotkał się ze swoim kolegą z innego działu i na pytanie „co u ciebie?” odpowiedział lamentującym głosem: „Żebyś wiedział z kim ja muszę pracować! Co to za amatorzy! Jak by mnie zabrakło to firma zbankrutowałaby z dnia na dzień. Wiesz jak ja się muszę z nimi męczyć? A oni tylko jęczą i wołają o podwyżki”. Tym samym szef przyjął rolę OFIARY a pracowników uczynił PRZEŚLADOWCAMI.
Załóżmy, że HR zwrócił się do nas o pomoc doradczo-szkoleniową. To o czym jako trenerzy – by zapobiec potencjalnym sytuacjom trudnym – potrzebujemy bezwzględnie pamiętać to przełamanie trójkąta, byśmy nie weszli w rolę WYBAWICIELA. Jeśli staniemy się częścią trójkąta, trudno będzie nam przerwać jego funkcjonowanie. Przede wszystkim warto zaplanować przejście przez cztery kroki:
- Uznanie potrzeby zmiany – uczestnicy objęci projektem powinni zauważyć, że inne zachowania mogą przynieść więcej korzyści i być bardziej skuteczne.
- Poznanie/wypracowanie nowych schematów działań – zastąpią one stare, dysfunkcjonalne.
- Utrzymanie stanu czujności – tzn. kiedy zauważą pojawiający się stary dysfunkcjonalny schemat działania w trójkącie, od razu powinni reagować i powstrzymywać jego powstawanie oraz zastępować go nowym schematem działania.
- Stosowanie nowych schematów działania i wypracowanie coraz to nowych – dzięki temu coraz bardziej będą oddalać się od pierwotnego dysfunkcjonalnego działania w ramach trójkąta.
Kluczem do przerwania dysfunkcjonalnego działania w ramach trójkąta jest zachowanie szefa, który wchodzi w rolę PRZEŚLADOWCY. Warto pracować z nim indywidualnie – na przykład zaproponować coaching – i kiedy dostrzeże on jakie szkody wyrządza funkcjonowanie w ramach trójkąta i zacznie stosować nowy styl działania, podwładni łatwiej porzucą swoje role.
Elementy, o które warto zadbać wypracowując z grupą nowe schematy działań, powinny zabezpieczać wszystkie trzy obszary trójkąta i pozwolić na wypracowanie profilaktycznych działań zapobiegania wchodzenia w te role zarówno z poziomu percepcji, emocji jak i zachowań. Co przećwiczyć?
OFIARA – poszukiwanie realnych sposobów na rozwiązanie problemów, otwarte i stanowcze wyrażanie swoich potrzeb, emocji, opinii, zastrzeżeń
PRZEŚLADOWCA – ustalanie jasnych granic współdziałania, stanowcze egzekwowanie wymagań z szacunkiem dla granic innych osób
WYBAWICIEL – pomoc rozwijająca drugą osobę, wzmacniająca jego autonomię, nauka współpracy, by nie wyręczać współpracowników, ale działać tak, aby podsuwać rozwiązania, słuchać potrzeb, „mądrze wymagać”.
Poniżej kilka przykładowych technik do wykorzystania podczas scenek albo jako podpowiedź gdy grupa wciąga nas w trójkąt:
RADZENIE SOBIE Z TRÓJKĄTEM WŚRÓD PRACOWNIKÓW Technika „aikido” – gdy PRZEŚLADOWCA mówi „to przez ciebie” powiedz: „myślę o tym w inny sposób. Dlaczego uważasz, że jestem odpowiedzialny za to wydarzenie?” Technika „empatycznej abstynencji” – gdy OFIARA stwierdza „okradli mnie, jestem bez środków do życia” – odpowiedz nie angażując się emocjonalnie „rozumiem, że nie widzisz źródeł finansowania tego projektu” Mów o faktach a nie uczuciach. Technika „stawiania granic” – gdy WYBAWICIEL narzuca się słowami „widzę, ze jest z tobą źle” odpowiedz „dziękuję za troskę. Mam kłopot, z którym sobie radzę. Gdybym potrzebował pomocy, powiedziałabym Ci o tym” Technika „szklanej bańki” – wizualizacja – wyobraź sobie, że otacza Cię szklana bańka, która przepuszcza przepływ z Twojego serca do otoczenia – pozwala angażować ci serce w twoją pracę i relacje – i jednocześnie chroni cię od brania sobie do serca żałosnych skarg, ataków, inwazji emocjonalnej graczy „trójkąta”.
